Ένα αλλιώτικο πολιτιστικό ταξίδι στις Μυκήνες βιώσαμε παρέα με τον διακεκριμένο καθηγητή αρχαιολογίας του Dickinson College, Χριστοφίλη Μαγγίδη, πρόεδρο του Μυκηναϊκού Ιδρύματος και υπεύθυνο ανασκαφής της Κάτω Πόλης Μυκηνών. Μας ξενάγησε με το δικό του μαγικό τρόπο στο βασίλειο του μυθικού Αγαμέμνονα και μας ενημέρωσε για τις ανασκαφές της Κάτω Πόλης, αλλά και για την πολύ σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη και ταύτιση του ανακτορικού θρόνου των Μυκηνών, που έγινε από τον ίδιο και την επιστημονική ομάδα του. Η εμπειρία αυτή θα μείνει για πάντα χαραγμένη στο νου και την καρδιά μας!
Κείμενο – Φωτογραφίες: Ιωάννα Παραβάλου (Φιλική συμμετοχή)
Δεν ήταν η πρώτη φορά που πήγαινα ταξίδι στις Μυκήνες. Αναμφίβολα, όμως, αυτή η απόδραση στον πολύ σημαντικό αυτό αρχαιολογικό χώρο μού επεφύλασσε μια μεγάλη έκπληξη… Είχα τη χαρά και την τιμή να γνωρίσω από κοντά δύο πολύ αξιόλογους και σημαντικούς ανθρώπους: τον καθηγητή αρχαιολογίας του Dickinson College Χριστοφίλη Μαγγίδη, πρόεδρο του Μυκηναϊκού Ιδρύματος και υπεύθυνο ανασκαφής της Κάτω Πόλης Μυκηνών, και τη γλυκύτατη σύζυγό του Μόλυ, αρχαιολόγο και καθηγήτρια πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια (Η.Π.Α.). Οι μέρες που πέρασα κοντά τους με έκαναν πιο πλούσια σε γνώση, εικόνες και συναισθήματα!
Ξενάγηση στην Ακρόπολη των Μυκηνών…
Νωρίς το πρωί ξεκινήσαμε για την ξενάγησή μας στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών, γιατί ο ήλιος δεν «αστειεύεται» αυτή την εποχή. Διαβαίνοντας την είσοδο για να ανεβούμε στην Ακρόπολη των Μυκηνών, το συναίσθημα που σε κατακλύζει είναι… δέος! Περπατάμε στα ίδια μονοπάτια ενός τόπου που επί αιώνες θεωρείτο το λίκνο του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας, καθώς αποτέλεσε το κέντρο της ανάπτυξης του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.
Στην αρχαιότητα, η Αργολίδα καταλάμβανε την περιοχή μεταξύ των υψωμάτων του Τρητού, της πεδιάδας του Άστρους και των βουνών Λυρκείου, Αρτεμισίου και Παρθενίου. Σήμερα, συνορεύει στα βόρεια με την Κορινθία, στα νότια με την Κυνουρία και στα δυτικά με την Αρκαδία.
Οι «πολύχρυσες Μυκήνες» του Ομήρου λέγεται ότι ιδρύθηκαν από τον Περσέα κατά το 15ο αι. π.Χ. Αναζητώντας έναν τόπο για να ιδρύσει το βασίλειό του, περνώντας από τις Μυκήνες, του έπεσε ο μύκης (λαβή) του ξίφους του. Το συμβάν θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι κι έτσι ο Περσέας αποφάσισε να ιδρύσει εκεί το βασίλειό του. Οι Μυκήνες έφθασαν στο απόγειο της δόξας τους όταν το θρόνο κατέλαβε η δυναστεία των Ατρειδών, ιδρυτής της οποίας ήταν ο Ατρέας και γιοι του ο Αγαμέμνονας και ο Μενέλαος. Το 12ο αι. π.Χ. ο βασιλιάς των Μυκηνών Αγαμέμνονας παρουσιάζεται ως ο αρχηγός των Ελλήνων που ηγείται στην τρωική εκστρατεία και τελικά στη νίκη. Μετά τον Τρωικό Πόλεμο αρχίζει η παρακμή των Μυκηναϊκών βασιλείων…Ανηφορίζοντας προς την Ακρόπολη, στα δεξιά μας συναντάμε λείψανα μιας ομάδας κτιρίων γνωστών ως Δυτική Οικία, Οικία των Σφιγγών, Οικία των Ασπίδων και Οικία του Λαδέμπορου. Το πρώτο μνημείο που συναντάμε στον αρχαιολογικό χώρο είναι ο Ταφικός Κύκλος Β, ο οποίος χρονολογείται στα τέλη του 17ου – αρχές 16ου αι. π.Χ. Περιείχε 24 λακκοειδείς τάφους και σημαντικά κτερίσματα (όπως μία προσωπίδα από ήλεκτρο κι ένα αγγείο από ορεία κρύσταλλο).
Λίγο πιο πέρα βρίσκονται οι θολωτοί τάφοι της Κλυταιμνήστρας (1500 π.Χ.) και του Αιγίσθου (1220 π.Χ.). Αφήνοντας πίσω μας τους θολωτούς τάφους, συνεχίζουμε το μονοπάτι που οδηγεί στα τείχη της Ακρόπολης των Μυκηνών, μήκους 900 μ., γνωστά και ως «Κυκλώπεια». Σύμφωνα με το μύθο, ο Περσέας μετέφερε από τη Λυκία τους Κύκλωπες, υπεράνθρωπους γίγαντες, για να κατασκευάσουν τα τείχη. Η δημιουργία τους χρονολογείται το 14ο αι. π.Χ., με εξαίρεση την Πύλη των Λεόντων και το δυτικό τμήμα τους, τα οποία χτίστηκαν το 13ο αι. π.Χ. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιήθηκαν τεράστιοι ογκόλιθοι, χωρίς συνδετικό υλικό. Για να στερεωθούν, χρησιμοποιούσαν μικρότερες πέτρες σαν σφήνες, για να καλύψουν τα κενά. Είχαν ύψος 12 μ. περίπου και πάχος που κυμαινόταν από 3 έως 7 μ.
Η Ακρόπολη είχε δύο εισόδους: μία βοηθητική στο βόρειο τμήμα της και την κύρια μνημειακή είσοδο, γνωστή ως «Πύλη των Λεόντων» (εξαιτίας των δύο αντικριστών λεόντων που κοσμούν το ανακουφιστικό τρίγωνο του ανωφλιού). Προστατευόταν από ισχυρό πύργο και στα πλάγια είχε δύο κάθετες μονολιθικές παραστάδες, ύψους 3.10 μ., που ενώνονταν με ένα υπέρθυρο βάρους πάνω από 12 τόνους. Στο κατώφλι της Πύλης διακρίνονται ακόμη οι οπές από την ξύλινη δίφυλλη πόρτα που άνοιγε κι έκλεινε την είσοδο…
Περνώντας την εντυπωσιακή Πύλη των Λεόντων, στα δεξιά μας βλέπουμε τον ταφικό περίβολο Α, ο οποίος αρχικά βρισκόταν εκτός των τειχών της Ακρόπολης. Αργότερα, με την επέκταση του 1250 π.Χ. συμπεριλήφθηκε σ’ αυτήν. Δύο σειρές από κάθετες πέτρες από το Ηραίο οριοθετούν τον περίβολο διαμέτρου 28 μ. Περιελάμβανε 6 λακκοειδείς τάφους του 16ου αι. π.Χ., στους οποίους βρέθηκαν 19 νεκροί, που πιθανότατα ανήκαν στη βασιλική οικογένεια που εκείνη την εποχή βασίλευε στις Μυκήνες (όχι στον Αγαμέμνονα και την ακολουθία του) και πολλά πολύτιμα αντικείμενα και κοσμήματα σε χρυσό και ασήμι, ξίφη με εγχάρακτες παραστάσεις, προσωπίδες και χρυσές ταινίες…
Ανηφορίζοντας το πέτρινο φιδογυριστό μονοπάτι φθάνουμε στο Ανάκτορο των Βασιλέων των Μυκηνών. Περνώντας το μνημειακό πρόπυλο, μπαίνουμε σε ένα διάδρομο και από εκεί σε μια μεγάλη αυλή. Στα δυτικά της υπήρχε ένα δωμάτιο που χρησίμευε μάλλον ως ξενώνας επισήμων. Στα ανατολικά της αυλής βρισκόταν το μέγαρο το οποίο αποτελείτο από μια ανοιχτή είσοδο με δύο κίονες, τον πρόδομο, και μια μεγάλη αίθουσα με μία εστία στο κέντρο και 4 κίονες γύρω της, όπου ο βασιλιάς καθισμένος στο θρόνο του, υποδεχόταν τους καλεσμένους του… Οι τοίχοι της αίθουσας καλύπτονταν από πολύχρωμες τοιχογραφίες.
Ανατολικότερα του Ανακτόρου διασώζεται συγκρότημα κτιρίων αποτελούμενο από την «Οικία των Κιόνων» και το «Εργαστήρι των Καλλιτεχνών», καθώς και τα κτίρια που πιθανότατα έπαιζαν το ρόλο των αποθηκών. Λίγο πιο κάτω, αριστερά από τη βοηθητική πύλη αιφνιδιασμού του βόρειου τμήματος, υπάρχει η είσοδος του Υδραγωγείου που περνά κάτω από τα τείχη και καταλήγει σε μια δεξαμενή νερού, η οποία τροφοδοτούνταν από μια πηγή, 300 μ. μακριά από την Ακρόπολη. Η δεξαμενή αυτή ταυτίζεται με την «Περσέα κρήνη» του Παυσανία. Η κατασκευή της υπόγειας δεξαμενής αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά επιτεύγματα της μυκηναϊκής τεχνικής ύδρευσης. Η ύπαρξή της εξασφάλιζε τη συνεχή επάρκεια νερού στην Ακρόπολη των Μυκηνών και αποτέλεσε το βασικό λόγο επέκτασης του τείχους στο βορειοανατολικό του τμήμα.
Στο σημείο αυτό τελειώνει η περιδιάβασή μας στην Ακρόπολη των Μυκηνών και σειρά έχει η επίσκεψή μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Μυκηνών, που βρίσκεται στο πίσω μέρος της κεντρικής εισόδου του χώρου. Εδώ θα θαυμάσουμε πολλά από τα εξαίρετα ευρήματα που έφερε στο φως η σκαπάνη των αρχαιολόγων, έπειτα από σκληρή δουλειά, γνώση και πίστη στο σκοπό τους.
Ο «Θησαυρός του Ατρέα»
Λίγα μέτρα πριν από την είσοδο για την Ακρόπολη των Μυκηνών, στα αριστερά του δρόμου κάνουμε μια στάση, για να επισκεφθούμε τον μεγαλύτερο και επιβλητικότερο από τους θολωτούς τάφους των Μυκηνών, γνωστό ως «Θησαυρό του Ατρέα» (1250 π.Χ. περίπου). Ο διάδρομος που οδηγεί στον τάφο του Ατρέα έχει μήκος 36 μ. και τα τοιχώματά του είναι επενδυμένα με τεράστιες πέτρες, τοποθετημένες σε παράλληλες, οριζόντιες σειρές.
Το στόμιο της εισόδου έχει ύψος 5,40 μ. και περιβαλλόταν από δύο ημικίονες από αμυγδαλίτη λίθο, που ήταν διακοσμημένοι με γλυπτές σπείρες. Επάνω από το στόμιο διακρίνεται το ανακουφιστικό τρίγωνο που καλυπτόταν με μία πλάκα διακοσμημένη με ταινίες γραμμικών θεμάτων και πλαισιωνόταν από ημικίονες με σπειροειδή αυλάκωση. Η είσοδος του τάφου έκλεινε με δίφυλλη ξύλινη πόρτα (διακρίνονται ακόμη οι οπές στο κατώφλι και την οροφή της εισόδου). Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το ανώφλι, βάρους 122 τόνων, που αποτελείτο από δύο τεράστιους ογκόλιθους.
Μπαίνοντας στο εσωτερικό του θολωτού τάφου, εντύπωση προκαλεί το σχήμα του σε μορφή κυψέλης και το τεράστιο ύψος του (13,40 μ.). Ο θάλαμος είναι χτισμένος κατά τον εκφορικό τρόπο, δηλαδή με κάθε λίθο να στρέφεται προς το κέντρο, ώστε να δημιουργείται ο θόλος. Ανάμεσα στους οριζόντιους λίθους που σχημάτιζαν το θόλο έμπαιναν σαν σφήνα πολύτιμοι λίθοι που άστραφταν σαν ουράνιος θόλος στο σκοτάδι.
Οι νεκροί τοποθετούνταν στο κέντρο και γύρω τους υπήρχε πλήθος από πολύτιμα αντικείμενα που τους συνόδευαν στην άλλη ζωή. Μέσα στο θάλαμο υπάρχει και ένα δεύτερο τετράγωνο δωμάτιο, που πιθανότατα έπαιζε το ρόλο του «οστεοφυλακίου».
Το επιβλητικό εσωτερικό του τάφου του Ατρέα σε καθηλώνει με τον εντυπωσιακό τρόπο κατασκευής του, αλλά και με το απαλό, υποβλητικό ημίφως που καταφέρνει να τρυπώσει από την ανοιχτή είσοδο και να σε μεταφέρει νοερά σε άλλες εποχές…
Οι ανασκαφές της Κάτω Πόλης
Απογευματάκι κατηφορίσαμε προς το χώρο ανασκαφών της Κάτω Πόλης των Μυκηνών, ακριβώς κάτω από την Ακρόπολη, παρέα με τον καθηγητή Χριστοφίλη Μαγγίδη, ο οποίος έχει την εποπτεία για τη συστηματική γεωφυσική έρευνα (2003 – 2016) και ανασκαφή στην Κάτω Πόλη των Μυκηνών (2007 – 2013), που διενεργούνται υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, με τη γενναιόδωρη οικονομική και υλικοτεχνική υποστήριξη του Ινστιτούτου Αιγαιακής Προϊστορίας (INSTAP), του Dickinson College και του Μυκηναϊκού Ιδρύματος (Mycenaean Foundation).
Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Χριστοφίλης Μαγγίδης, «ο οικισμός της Κάτω Πόλης των Μυκηνών εντοπίσθηκε και χαρτογραφήθηκε με χρήση δορυφορικής φωτογραφίας, αεροφωτογράφισης και γεωφυσικής έρευνας. Η συστηματική ανασκαφή του οικισμού που περιβαλλόταν από εξωτερικό τείχος με δύο τουλάχιστον κεντρικές πύλες, επιβεβαίωσε τα πορίσματα της γεωφυσικής έρευνας, αποκαλύπτοντας οικίες, εργαστήρια, βιοτεχνικά συγκροτήματα, αποθήκες και ταφές. Η αρχαιολογική έρευνα φωτίζει πτυχές της καθημερινής ζωής στη μυκηναϊκή Ελλάδα, τη δυναμική των σχέσεων του οικισμού με το Ανάκτορο, τη συστηματική και οργανωμένη ανθρώπινη παρέμβαση στη διαμόρφωση και μεταλλαγή του αρχαίου περιβάλλοντος, στις ιστορικές συνθήκες, φυσικές καταστροφές, πολιτικο-οικονομικές δομικές και συστημικές παθογένειες που οδήγησαν στην παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού.
Για πρώτη φορά από την εποχή των πρώτων ανασκαφών του 19ου αι. στις Μυκήνες εξακριβώθηκε η ύπαρξη οργανωμένου και εκτεταμένου οικισμού γύρω από την Ακρόπολη. Πρόκειται για τον μόνο μυκηναϊκό ανακτορικό οικισμό που έχει εντοπισθεί με ακρίβεια και ανασκάπτεται συστηματικά. Για πρώτη φορά, επίσης, πιστοποιήθηκε η συνεχής κατοίκηση του χώρου από την ύστερη Μυκηναϊκή εποχή (13ος αι. π.Χ.) έως τα τέλη της Αρχαϊκής περιόδου (480 π.Χ.) με την ανακάλυψη στρωματογραφίας επάλληλων αρχιτεκτονικών καταλοίπων της ύστερης χαλκοκρατίας, της πρωτογεωμετρικής, γεωμετρικής και αρχαϊκής περιόδου, που θεμελιώνουν την πολιτισμική συνέχεια των μυκηναϊκών και των ιστορικών χρόνων στην Ελλάδα».
Η ανακάλυψη του θρόνου του Αγαμέμνονα!
Κατά τη διάρκεια παλαιο-υδρολογικών μετρήσεων στην κοίτη και τις όχθες του ρέματος του Χάβου, στο πλαίσιο της συστηματικής γεωφυσικής έρευνας στην Κάτω Πόλη των Μυκηνών, εντοπίσθηκε στις 12 Ιουνίου του 2014 από μέλη της επιστημονικής ομάδας του καθηγητή Χριστοφίλη Μαγγίδη (πιο συγκεκριμένα, από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές αρχαιολογίας Erik DeMarch και Dan Fallu) μεγάλο λίθινο θραύσμα του μυκηναϊκού βασιλικού θρόνου, ακριβώς κάτω από το ανάκτορο των Μυκηνών. Η ανακάλυψη αυτή προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, λόγω της μοναδικότητας του ευρήματος και της αρχαιολογικής του αξίας, καθώς είναι ο μοναδικός έως σήμερα ανακαλυφθείς θρόνος μυκηναϊκού ανακτόρου στην ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και της σημειολογικής του βαρύτητας ως συμβόλου συνδεδεμένου με το μύθο και την αρχαία λογοτεχνική παράδοση.
Η πολύπλευρη και διεπιστημονική μελέτη του ευρήματος, επί 2 χρόνια, οδήγησε στην ασφαλή ταύτισή του ως τμήμα του θρόνου της τελευταίας φάσης του Ανακτόρου των Μυκηνών (1250 – 1200 π.Χ.).
Η ερμηνεία του θρόνου βασίζεται σε αλληλένδετα αρχαιολογικά τεκμήρια, αρχαιολογικά παράλληλα, εντός και εκτός του Ελλαδικού χώρου, μορφολογική και τεχνική ανάλυση, γεωλογική και τοπογραφική μελέτη, συγκριτική εξέταση διαστάσεων και αναλογιών, ανάλυση ιχνών πρόσκρουσης, μελέτη ιστορικών πηγών και κειμένων.
Η επιστημονική δημοσίευση, συντήρηση και ανάδειξη του θρόνου των Μυκηνών είναι επιτακτική, καθώς πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά και εμβληματικά ευρήματα της μυκηναϊκής εποχής.
Το Μυκηναϊκό Ίδρυμα (ΜΙ)
Σε απόσταση αναπνοής από τον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Μυκηναϊκού Ιδρύματος, με θέα τον Αργολικό κάμπο και την Ακρόπολη των Μυκηνών. Τα κτίρια αυτά προορίζονται για χρήση από αρχαιολόγους και ειδικούς επιστήμονες ως επιχειρησιακή βάση των ανασκαφών και εργαστήρια για τις μελέτες στις Μυκήνες. Πρόσφατα, υπό την προεδρία του καθηγητή Χριστοφίλη Μαγγίδη, το Μυκηναϊκό Ίδρυμα προχώρησε σε συμφωνία με το Dickinson College και ακαδημαϊκό consortium 20 πανεπιστημίων από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να ιδρυθεί, να χρηματοδοτηθεί και να λειτουργήσει πανεπιστημιακό κέντρο στις υποδομές του Ιδρύματος στις Μυκήνες για εξαμηνιαίες ή ετήσιες προπτυχιακές σπουδές για φοιτητές του εξωτερικού, με έμφαση στην αρχαιολογία, γεωλογία, γεωαρχαιολογία, παλαιοπεριβαλλοντικές σπουδές, διαχείριση και ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς, αρχαία/νέα ελληνικά, αρχαία ιστορία και ιστορία της τέχνης.
Το κέντρο θα δημιουργήσει πολλές νέες θέσεις εργασίας, θα βοηθήσει στην οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας και θα προωθήσει τη μελέτη και τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό.
Εξορμήσεις που αξίζουν…
Με αφετηρία μας τις Μυκήνες θα κάνουμε πολλές κι ενδιαφέρουσες εξορμήσεις στη γύρω πανέμορφη περιοχή…
Τι θα λέγατε, λοιπόν, για μια απόδραση ως το ρομαντικό Ναύπλιο, για να βολτάρουμε στα ατμοσφαιρικά δρομάκια του, να ανεβούμε ως το Παλαμίδι και να χαρούμε τη μαγευτική θέα, να πάμε για μπάνιο στην παραλία Καραθώνα ή στο Τολό, να απολαύσουμε καλό φαγητό στα γραφικά ταβερνάκια που απλώνουν τα τραπέζια τους στα σοκάκια της Παλιάς Πόλης του Ναυπλίου με τις μπουκαμβίλιες και τα γιασεμιά, να απολαύσουμε ένα σπέσιαλ παγωτό ή να παρακολουθήσουμε μία από τις ενδιαφέρουσες πολιτιστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται εδώ τα καλοκαίρια…
Αυτή την εποχή μπορούμε, επίσης, να παρακολουθήσουμε κάποια αξιόλογη παράσταση στο αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση.
Αξίζει να κάνουμε μια επίσκεψη σε ένα από τα παλαιότερα και πιο ιστορικά κάστρα στην Ελλάδα, το Κάστρο του Άργους ή Κάστρο της Λάρισας. Η τοποθεσία του είχε οχυρωθεί ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Η οριστική διαμόρφωση του κάστρου έγινε από τους Φράγκους. Οι πρώτοι που εποίκισαν το Άργος ήταν οι Πελασγοί και οι ονομασίες είναι πελασγικές. «Άργος» σημαίνει κάμπος και «Λάρισα» σημαίνει ακρόπολη ή ριζωμένος λίθος.
Μια ακόμη καλή πρόταση για βουτιές σε κρυστάλλινα νερά είναι να κάνουμε μια εξόρμηση ως το Παράλιο Άστρος, με την υπέροχη απλωτή αμμουδιά και θέα το Κάστρο και το γραφικό οικισμό στους πρόποδες του λόφου. Στα παραλιακά ταβερνάκια θα πιούμε το ουζάκι μας και θα απολαύσουμε ολόφρεσκα ψάρια και θαλασσινά, αλλά και πολλά νόστιμα μεζεδάκια… μαζί με την παρέα μας. Τι καλύτερο να ονειρευτούμε;
Χρήσιμες ιστοσελίδες για τις ανασκαφές στις Μυκήνες:
Βιογραφικό/ιστοσελίδα Χ. Μαγγίδη: http://users.dickinson.edu/-maggidie/
Ιστότοπος ανασκαφών Μυκηνών: http://mycenae-excavations.org
Ιστότοπος Μυκηναϊκού Ιδρύματος: http://mycenaeanfoundation.com
Dickinson College: http://www.dickinson.edu/homepage/94/archaeology
INSTAP: http://www.aegeanprehistory.net
Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία: http://www.archetai.gr/site/