Σκαρφαλωμένη στις κατάφυτες από καστανιές, πλατάνια και έλατα βουνοκορφές του Πάρνωνα, η Καστάνιτσα είναι ένα γραφικό χωριό με δική του ταυτότητα και γεύσεις μοναδικές που έχουν σαν βάση τους το κάστανο, το οποίο παράγεται εδώ σε μεγάλη ποσότητα και εξαιρετική ποιότητα. Το φθινόπωρο οι διαδρομές ως εκεί είναι μαγικές! Έννοιες καθάριες, αξίες σταθερές και ό,τι ονειρεύεσαι είναι εκεί και σε περιμένει…
Κείμενο – Φωτογραφίες: Ιωάννα Παραβάλου
Στην καρδιά του Μοριά, προστατευμένη από τους ορεινούς όγκους του Πάρνωνα, απαγκιάζει σε υψόμετρο 900 μ. η Καστάνιτσα, ένα χωριό-στολίδι που δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Την ιδιαίτερη ομορφιά της τη γεύεσαι σταλιά – σταλιά, σαν το παλιό καλό κρασί. Μια βόλτα στις γειτονιές της με τα φρεσκοασβεστωμένα καλντερίμια και τα αρχοντικά πυργόσπιτα, βαμμένα στα χρώματα της αθωότητας, σου κινεί την περιέργεια να μάθεις πιο πολλά γι’ αυτήν… Ανηφορίζοντας ψηλά ως το περήφανο Κάστρο της η θέα σε μαγεύει. Γύρω της απέραντα δάση από καστανιές, πλατάνια, καρυδιές, κερασιές, έλατα και μαύρη πεύκη δημιουργούν ένα σκηνικό άφθαρτης ομορφιάς με μεγάλη «πρωταγωνίστρια»… τη φύση! Όλα εδώ μοιάζουν να κυλούν σε άλλους ρυθμούς, πιο χαλαρούς, πιο ήρεμους, απόλυτα αναζωογονητικούς!
Αν η πρώτη εντύπωση παίζει καθοριστικό ρόλο για το αν θα σε «κατακτήσει» ή όχι ένας τόπος, η Καστάνιτσα κερδίζει σίγουρα το στοίχημα. Ένα κατάλευκο πέτρινο χωριό με στέγες από σχιστόλιθο του Μαλεβού, σμιλεμένο με τέχνη και μεράκι από τα άξια χέρια των ξακουστών Λαγκαδινών μαστόρων. Έψαξα, λοιπόν, για τις ρίζες του, για την πορεία του στο χρόνο, για τα πώς και τα γιατί…
Στα μονοπάτια του χθες…
Η Καστάνιτσα είναι ένα από τα αρχαιότερα ορεινά χωριά της Κυνουρίας -σύμφωνα μάλιστα με γραπτά κείμενα, το αρχαιότερο χωριό της Τσακωνιάς.Η ίδρυσή της ανάγεται στον 11ο αιώνα, όταν Τσάκωνες χωρικοί, κυνηγημένοι από τους Φράγκους κατακτητές αναζήτησαν εδώ ασφάλεια για να δημιουργήσουν τα καινούργια σπιτικά τους. Στο πέρασμα του χρόνου πάλεψαν όχι μόνο με τους νέους επίδοξους κατακτητές, όπως ήταν οι Τούρκοι, αλλά και με τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης. Για όλους αυτούς τους λόγους οδηγήθηκαν κάποια στιγμή στη μετανάστευση. Κατάφεραν, όμως, κι εκεί να μεγαλουργήσουν, δημιουργώντας ισχυρές παροικίες στο Βουκουρέστι, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και ως την Αμερική αργότερα. Ποτέ, βέβαια, δεν λησμόνησαν τη γενέτειρά τους, στην οποία πάντα επέστρεφαν για να χτίσουν τα αρχοντικά τους, αλλά και να βοηθήσουν τον τόπο τους να αναπτυχθεί.
Γιατί, όμως, ένα χωριό ανάμεσα στα βουνά είναι ντυμένο στα κατάλευκα, λες κι αρμενίζει στο Αιγαίο; Δεν είναι, βέβαια, καθόλου τυχαίο το γεγονός, αφού εδώ και αιώνες ένα από τα βασικά προϊόντα της περιοχής ήταν ο ασβέστης που ψηνόταν σε παραδοσιακά καμίνια. Άλλοτε λειτουργούσαν εδώ πάνω από 40 ασβεστοκάμινα! Μπορεί σήμερα να μη λειτουργούν πια, όμως, η παράδοση συνεχίζεται ως τις μέρες μας κι έτσι τα σπίτια, οι αυλές, οι εκκλησιές και οι μαντρότοιχοι ντύνονται στα κατάλευκα! Ένα ακόμη προϊόν του τόπου ήταν η μεγάλη παραγωγή κάστανων, αφού περιβάλλεται από πυκνά καστανοδάση. Η σοδειά έφθανε άλλοτε και τους 500 τόνους. Σήμερα, μπορεί να μη φθάνουν αυτά τα μεγέθη, όμως, η περιοχή φημίζεται για τα εξαιρετικής ποιότητας κάστανα παραγωγής της. Εξάλλου, εδώ θα τα δοκιμάσουμε με πολλούς τρόπους (από γλυκά του κουταλιού, μέχρι φαγητά και λικέρ). Οι κάτοικοι της Καστάνιτσας εξακολουθούν να ζουν απ’ όσα τους προσφέρει το δάσος: τα κάστανα και τα βιοκαλλιεργήσιμα έλατα που τα κόβουν τα Χριστούγεννα.
Σεργιάνι στην ομορφιά της…
Η Καστάνιτσα είναι ένας ξεχωριστός παραδοσιακός οικισμός, με αυθεντική γοητεία. Περπατώντας στα πλακόστρωτα καλντερίμια της θαυμάζουμε τα περήφανα πυργόσπιτα με τις τετράριχτες σκεπές από ασημόγκριζες ασβεστολιθικές πλάκες, τα ξύλινα μπαλκόνια με τα υποστυλώματα και τα μικρά παράθυρα με τα λευκά κουρτινάκια. Χανόμαστε στην ατμόσφαιρα καιρών αλλοτινών που αποπνέει ο τόπος… Καθώς ανηφορίζουμε προς το ύψωμα που οδηγεί στην πλατεία, αγναντεύουμε τις κατάφυτες από έλατα και καστανιές πλαγιές του Πάρνωνα (ή Μαλεβού). Η πλατεία της Καστάνιτσας μικρή, μα γραφική. Οι κάτοικοί της λιγοστοί, μα ιδιαίτερα φιλόξενοι. Σε κάνουν να νιώθεις φίλος απ’ τα παλιά, κι όχι απλά ταξιδευτής…
Στη νότια άκρη του χωριού, στην κορυφή λόφου, υψώνεται ο ερειπωμένος πλέον ο Βυζαντινός Πύργος Καψαμπέλη. Τα βήματά μας θα μας φέρουν στο μονοπάτι που οδηγεί στο επιβλητικό αυτό κάστρο. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, χτίστηκε από τους Βυζαντινούς το 14ο αιώνα και αποτελούσε σημαντικό οχυρωματικό έργο για τον έλεγχο του σημαντικού δρόμου από την Αργολίδα ως τη Λακωνική πεδιάδα. Σε πλήρη μορφή ο Πύργος ήταν δίπατος, ύψους πάνω από οκτώ μέτρα, ενώ τα πέτρινα τοιχία ήταν περίπου ενάμισι μέτρο και κυκλικά είχε παντού πολεμίστρες. Την εποχή της Τουρκοκρατίας αποτελούσε σημαντικό καταφύγιο για τους κατοίκους. Πολλές μάχες δόθηκαν πίσω από τα τείχη του… Γύρω στο 1810 ο Πύργος συντηρήθηκε με έξοδα του Καστανιτσιώτη οπλαρχηγού Καψαμπέλη και προς τιμήν του οι Καστανιτσιώτες τον ονόμασαν Πύργο του Καψαμπέλη. Γκρεμίσθηκε, όμως, το 1948, την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου, και σήμερα υπάρχουν μόνο τα ερείπιά του. Καθώς ανεβαίνουμε τα τελευταία πέτρινα σκαλοπάτια για να φθάσουμε στην κορυφή του, ένα χαλί από κίτρινα κρινάκια καθηλώνει στη γη τη ματιά μας. Ακόμα και σε μια σπιθαμή γης η ομορφιά βρίσκει πάντα τρόπο να ανθίζει… Η θέα από εδώ ψηλά είναι μαγευτική! Από τη μια, η πανέμορφη Καστάνιτσα απλώνεται νωχελικά ανάμεσα στα δάση από καστανιές και έλατα. Από την άλλη, η ματιά γλιστρά ανάμεσα σε βαθιά φαράγγια για να σμίξει με τη θάλασσα…
Επιστρέφουμε στο χωριό και παρατηρούμε το όμορφο αναπαλαιωμένο κτίριο του άλλοτε Δημοτικού Σχολείου του χωριού, κτίσμα του 1879. Στους χώρους του φιλοξενεί σήμερα το εξαιρετικό Κέντρο Πληροφόρησης του Φορέα Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα – Μουστού και το Λαογραφικό Μουσείο Παραδοσιακών Επαγγελμάτων, στον κάτω όροφο. Αξίζουν σίγουρα μια επίσκεψη.
Εντυπωσιακός είναι και ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, χτισμένος το 1780. Το περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο του είναι ρωσικής κατασκευής και ήταν δώρο της Αικατερίνης της Μεγάλης προς επιφανή Καστανιτσιώτη στην Οδησσό. Γύρω από το χωριό υπάρχουν αρκετά ξωκλήσια, με αρχαιότερο αυτό του Αγίου Παντελεήμονα.
Απόδραση στην ηρεμία…
Ένα Σαββατοκύριακο στην Καστάνιτσα ισοδυναμεί με ξεκούραση στον φιλόξενο πέτρινο ξενώνα «Αντωνίου», βόλτες στα γραφικά δρομάκια της, αλλά και εξορμήσεις στα ενδιαφέροντα χωριά της περιοχής, όπως ο Πραστός, τα Τσίντζινα (ή Πολύδροσο), η Σίταινα, ο Πλάτανος (με τους καταρράκτες της Λεπίδας), ο Άγιος Πέτρος, η Βαμβακού, η Βαρβίτσα…
Μπορούμε ακόμη να κάνουμε πεζοπορίες σε δασικά μονοπάτια που ενώνουν τους οικισμούς της περιοχής, όπως Καστάνιτσα – Πραστός, Καστάνιτσα – Σίταινα – Πλάτανος, Καστάνιτσα – Μεγάλη Τούμπα (1.935 μ.), ή σε κατάφυτα φαράγγια, όπως της Μαζιάς, του Λούλουγκα και της Ζαρμπάνιτσας.
Στην περιοχή δραστηριοποιούνται ορειβατικοί σύλλογοι για ανάλογες περιηγήσεις. Διασχίζοντας τους κατάφυτους δρόμους του Πάρνωνα, θα φθάσουμε στο γραφικό χωριό του Αγίου Πέτρου και την ιστορική Μονή Μαλεβής, τον Αγιάννη, αλλά και το Κάστρο της Ωρυάς. Αξιόλογη είναι και η παλαιά Μονή Εγκλειστουρίου (γνωστή και ως Προδρόμου). Θα τη συναντήσουμε στο δρόμο για τον Πραστό. Θα επισκεφθούμε ακόμη τη μεταβυζαντινή Μονή Αγίου Νικολάου Κοντολινάς, κτίσμα των αρχών του 16ου αιώνα. Το καθολικό της είναι αφιερωμένο στον Άγιο Παντελεήμονα (αρχικά ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο) και διατηρεί ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 1760.
Αν πάλι βαρεθούμε τα βουνά κι επιθυμήσουμε λίγο θάλασσα, δεν έχουμε παρά να κατηφορίσουμε ως την παραλία του Αγίου Ανδρέα, για να ανακαλύψουμε ένα παλιό πέτρινο γεφύρι και έναν κυκλικό πύργο δίπλα στα κύματα. Κοντά βρίσκεται και ο σημαντικός Υγρότοπος Μουστού.
Η Γιορτή του Κάστανου
Το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου διοργανώνεται εδώ η Γιορτή του Κάστανου, από τον Μορφωτικό και Φυσιολατρικό Σύλλογο των Απανταχού Καστανιτσιωτών. Οι καστανοπαραγωγοί του χωριού σε συνεργασία με τον τοπικό σύλλογο οργανώνουν αυτή την όμορφη γιορτή, όπου δίνεται η αφορμή στους πολυπληθείς επισκέπτες να διασκεδάσουν και να απολαύσουν το κάστανο με πολλές γεύσεις (βραστό, ψητό, γλυκό του κουταλιού, λικέρ, φαγητό κ.λπ.). Ακόμη έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν για την καλλιέργεια, τη συγκομιδή, την πολύτιμη διατροφική αξία του κάστανου, αλλά και για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι καστανοπαραγωγοί.
Το χωριό αυτή την ημέρα σφύζει από ζωή. Στο χώρο του Μορφωτικού και Φυσιολατρικού Σύλλογου των Απανταχού Καστανιτσιωτών θα αγοράσουμε από το μπαζάρ που έχουν ετοιμάσει οι γυναίκες του συλλόγου, γλυκό κουταλιού κάστανο, μαρμελάδα κάστανο, καστανόπαστα, τρουφάκια με κάστανο, κέικ κάστανου, τσουρέκι κάστανου, διάφορα λικέρ, τάρτες κάστανου, τραχανά, χειροποίητα ζυμαρικά, καθώς και συνθέσεις με λουλούδια από τον Πάρνωνα, αρωματικά βότανα και βιβλία από τις εκδόσεις του Συλλόγου.
Ακολουθώντας τις σχετικές ταμπελίτσες στο κεντρικό καλντερίμι του χωριού, θα φθάσουμε στο χώρο της γιορτής, όπου ο κόσμος διασκεδάζει με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια. Φυσικά, την τιμητική τους έχουν τα κάστανα! Από τους παραγωγούς που θα συναντήσουμε στο καλντερίμι που οδηγεί στη γιορτή, θα αγοράσουμε κάστανα, μέλι, καρύδια, τσάι βουνού και ρίγανη.
Γεύση και απόλαυση!
Η νύχτα πέφτει στην Καστάνιτσα κι εμείς, γεμάτοι από όμορφες εικόνες από τις εξορμήσεις μας, θα απολαύσουμε καλό φαγητό σε μία από τις τρεις ταβέρνες του χωριού. Οι επιλογές μας πολλές και όλες πεντανόστιμες… Καστανοσαλάτα, ρεβίθια κοκκινιστά με κάστανο στη γάστρα, χοιρινό στην κατσαρόλα με κάστανα και κόκκινο κρασί, κοκκινιστό αγριογούρουνο με κάστανο (που θηρεύεται στα δάση της γύρω περιοχής), σπιτικές πίτες (μανιταρόπιτα, τυρόπιτα ή κοτόπιτα με κάστανα), σπετζοφάι με κάστανο, αρνάκι με κάστανο ή κοκκινιστό με πατατούλες, κόκορα κρασάτο με χοντρά μακαρόνια ή χυλοπίτες, καστανοσκορδαλιά, χοιρινή τηγανιά, μοσχαράκι στιφάδο με κάστανα, μανιτάρια με κάστανα, βραστό βεργάδι κ.ά.
Για γλυκό, θα… τιμήσουμε μία λαχταριστή καστανόπαστα με σοκολάτα ή μία καρυδοκαστανόπιτα, που είναι εξαιρετική (από τα χέρια της κυρίας Κωνσταντίνας Αντωνίου, στην ταβέρνα «Το Στολίδι»). Πολύ καλό και το γιαούρτι με σπιτικό γλυκό του κουταλιού κυδώνι ή βύσσινο.
Για τσάι του βουνού και καφεδάκι θα πάμε στο καφενείο της πλατείας. Η βραδιά κλείνει γλυκά με καλή παρέα και επιτραπέζια παιχνίδια στο καθιστικό του ξενώνα, δίπλα στο φουντωμένο τζάκι… Τι άλλο να ονειρευτούμε;
INFO
Πώς θα πάτε:
Για να φθάσετε στην Καστάνιτσα θα κινηθείτε με το αυτοκίνητό σας από Αθήνα ως το Άστρος Κυνουρίας, συνεχίζετε για Άγιο Ανδρέα και από εκεί ανηφορίζετε ως την Καστάνιτσα (για 18 χλμ.). Προσοχή να μην προσπεράσετε την πινακίδα στον Άγιο Ανδρέα, στα δεξιά σας. Ακόμη, πριν ανεβείτε στα βουνά, καλό είναι να έχετε γεμάτο το ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου.
Πού θα μείνετε:
«Ξενώνας Αντωνίου»: τηλ.: 27550-52255-6, 6979 003530. Site: www.sun–mountain–snow.gr
Στεγάζεται σε αναστηλωμένο πέτρινο αρχοντόσπιτο και κάθε δωμάτιο έχει το δικό του ύφος, με ρουστίκ διακόσμηση, πολλές ανέσεις και θέα στη ρεματιά με τις καστανιές. Ψυχή του ξενώνα, ο Δημήτρης Αντωνίου, ο ιδιοκτήτης του, που θα μας ενημερώσει για ό,τι θέλουμε γύρω από το χωριό και τις εξορμήσεις μας. Το πλούσιο πρωινό στον ξενώνα σερβίρεται στο καθιστικό με το μεγάλο τζάκι.
Πού θα φάτε:
Στην πλατεία του χωριού θα απολαύσουμε παραδοσιακές νοστιμιές στις ταβέρνες:
«Το Στολίδι» (τηλ.: 27550-52400, 6979 003530), με ζεστή ατμόσφαιρα και γεύσεις παραδοσιακές, όπως χοιρινό με κάστανα, ρεβίθια κοκκινιστά με κάστανα, ψημένα σε γάστρα στο φούρνο, αγριογούρουνο κοκκινιστό (από κυνήγι του Δημήτρη, ιδιοκτήτη του μαγαζιού).
«Ο Πάρνων» (τηλ.: 6976 892209), στην πλατεία του χωριού, για χοιρινό με κάστανα, πίτες σπιτικές (μανιταρόπιτα, τυρόπιτα), ρεβίθια με κάστανο, αγριογούρουνο με μακαρονάδα κοκκινιστό. Για γλυκό, θα δοκιμάσουμε την καστανόπαστα με σοκολάτα.
«Ο Λιακούρης» (τηλ.: 27550-52293, 6972 328372), για τηγανιά χοιρινή, κόκορα κρασάτο με κόκκινη σάλτσα και χυλοπίτες ή μακαρονάδα, χοιρινό με κάστανο.
Τι θα αγοράσετε:
Για να πάρουμε τη γεύση της Καστάνιτσας μαζί μας, θα αγοράσουμε παραδοσιακά προϊόντα του τόπου, όπως κάστανα, καρύδια, βότανα (τσάι του βουνού, ρίγανη, τίλιο, φασκόμηλο), καστανόπαστα (γλυκό ταψιού), μαρμελάδα κάστανο και γλυκά του κουταλιού (κάστανο, καρύδι, κεράσι, κυδώνι), αλλά και χειροποίητα ζυμαρικά. Όλα αυτά θα τα βρούμε στο χώρο της ταβέρνας «Στολίδι».
Παραδοσιακή συνταγή Καστάνιτσας
Κάστανο γλυκό του κουταλιού
800 γρ. κάστανα
3 λίτρα νερό
100 γρ. αλάτι
1 κουταλάκι του γλυκού ξινό
1 κιλό ζάχαρη
500 γρ. νερό
φλούδα ενός λεμονιού
2 βανίλιες
Εκτέλεση
Πλένουμε τα κάστανα και τα βράζουμε με το νερό και το αλάτι για 30 λεπτά. 
Τα σουρώνουμε και τα καθαρίζουμε από τον εξωτερικό και εσωτερικό φλοιό.
Σε βαθιά κατσαρόλα ρίχνουμε 500 γρ. νερό και προσθέτουμε τη ζάχαρη, τη φλούδα λεμονιού και τα αφήνουμε να βράσουν καλά μέχρι σχεδόν να δέσει το σιρόπι. Στη συνέχεια, ρίχνουμε τα κάστανα και το ξινό και τα αφήνουμε να βράσουν για 1 λεπτό. Τα σβήνουμε και τα αφήνουμε να κρυώσουν.
Την άλλη μέρα επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία βρασίματος για 1 λεπτό πάλι, ρίχνοντας και τη βανίλια προς το τέλος.
Όταν κρυώσει, το τοποθετούμε σε βάζα.
(Η συνταγή είναι από το βιβλίο «Καστάνων γεύσεις» του Συλλόγου Απανταχού Καστανιτσιωτών).
Μυστικό!
Για να καταλάβουμε πότε έχει δέσει το σιρόπι, βάζουμε λίγο από αυτό σε ένα πιατάκι, το αφήνουμε να κρυώσει λίγο και με τη μύτη ενός κουταλιού τραβάμε μια γραμμή ανάμεσα. Αν είναι έτοιμο, δημιουργείται τότε «διάδρομος» που δεν κλείνει.