Εδώ χτυπά η «καρδιά» της Έδεσσας! Παρτέρια με πολύχρωμα λουλούδια και αιωνόβια δέντρα στολίζουν τους κήπους του, ενώ οι εντυπωσιακοί καταρράκτες του προκαλούν δέος και ο ήχος του νερού συντροφεύει κάθε μας βήμα… Το ερωτικό «σμίξιμο» του απόλυτου πράσινου και της δύναμης του υγρού στοιχείου σφραγίζουν κάθε γωνιά αυτού του ξεχωριστού πάρκου. Ας το γνωρίσουμε καλύτερα, περπατώντας στα σκιερά μονοπάτια του…
Κείμενο – Φωτογραφίες: Ιωάννα Παραβάλου (Φιλική συμμετοχή )
Μια γοητεία αλλιώτικη χαρακτηρίζει την πρωτεύουσα του νομού Πέλλας, που σε καιρούς αλλοτινούς υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Μακεδονίας. Το όνομά της προέρχεται από τη φρυγική λέξη βέδυ (vedu) και σημαίνει «πύργος μέσα στο νερό» ή «πόλη πάνω στο νερό». Το οροπέδιο και ο βράχος της Έδεσσας έχουν διαμορφωθεί από τον Εδεσσαίο ποταμό (Βόδα), πηγή ζωής εδώ και 3.000 χρόνια.
Το πιο δυνατό «χαρτί» της, ωστόσο, είναι το μαγευτικό Γεωπάρκο Καταρρακτών – Πάρκο Καταρρακτών, το σημείο συνάντησης ντόπιων και ταξιδευτών. Πρόκειται για ένα σπάνιο μνημείο της φύσης, μοναδικό στην Ελλάδα και δεύτερο γνωστότερο στον κόσμο. Ένα γεωλογικό σύμπλεγμα που «παντρεύει» τη συνύπαρξη ενός παγκόσμια ξεχωριστού γεώτοπου με το νερό και την πλούσια βλάστηση. Είναι ιδανικό για να το περπατήσουμε, να χαλαρώσουμε σε κάποιο παγκάκι, μα και να θαυμάσουμε το μεγαλείο της φύσης. Φύγαμε, λοιπόν, για μια βόλτα με τα πόδια, για να ανακαλύψουμε την ιδιαίτερη γοητεία του…
Ολάνθιστα παρτέρια και… πολλά νερά
Ένας ονειρικός κόσμος ξεδιπλώνεται μπροστά μας καθώς μπαίνουμε στο Πάρκο των Καταρρακτών… Όπως μαθαίνουμε, έχει δημιουργηθεί από τον Εδεσσαίο (Βόδα) ποταμό και τους παραποτάμους του σε έκταση 60.000 τμ. Στην άκρη του πάρκου και του βράχου της Έδεσσας χύνονται με θεαματικό τρόπο οι πασίγνωστοι Καταρράκτες της, όπου ο Μέγας Αλέξανδρος θαύμαζε την ανατολή του ήλιου. Ωστόσο, αυτό που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε είναι ότι η «Μούσα των νερών», η Έδεσσα, έχει 11 καταρράκτες, από τους οποίους σήμερα είναι μόνο δύο ορατοί και επισκέψιμοι: ο μεγάλος καταρράκτης «Κάρανος» και ο διπλός – διχαλωτός καταρράκτης, λίγο χαμηλότερα. Τα νερά τους πηγάζουν από το Καϊμακτσαλάν και έρχονται αφού περάσουν από το φυσικό φίλτρο του Υγροτόπου Άγρα – Βρυτών – Νησίου, εμπλουτίζοντας με ιδιαίτερη βλάστηση την περιοχή.
Καθώς περιδιαβαίνουμε το κατάφυτο αυτό πάρκο, παρατηρούμε τα ολάνθιστα παρτέρια του… Πανσέδες, τουλίπες, χρυσάνθεμα, τριανταφυλλιές, βιολέτες, γεράνια, ζουμπούλια, νεραγκούλες, πελαργόνια και τόσα άλλα… εναλλάσσονται, δίνοντας το στίγμα της κάθε εποχής.
Ακοίμητοι «φρουροί» του, χρόνια τώρα, στέκουν τα πανέμορφα δέντρα του, που σκιάζουν το χώρο δημιουργώντας ευχάριστο μικροκλίμα για τους επισκέπτες, όπως τα υπεραιωνόβια πλατάνια (300 – 500 χρόνων), τα λυγερόκορμα κυπαρίσσια, οι φλαμουριές, οι ιτιές, οι ιπποκαστανιές, οι κέδροι, οι κελτίδες και οι ντελικάτες μιμόζες που στολίζουν με την παρουσία τους το Πάρκο Καταρρακτών, ενώ ο οξύφυλλος φράξος αντιπροσωπεύεται από ένα μόνο δέντρο (από τα μεγαλύτερα στη χώρα μας). Την άνοιξη στο πάρκο κυριαρχούν οι αγριοκερασιές με τα πανέμορφα άνθη.
Ο μεγάλος βαθμός σκίασης από τα δέντρα οδήγησε τους δημιουργούς του στην επιλογή φυτών που επιβιώνουν στη σκιά. Πυκνοί θάμνοι και ποώδη φυτά (πάνω από 125 είδη) χαρακτηρίζουν το χώρο. Τα ανθισμένα βιβούρνα πλαισιώνουν τα ποτάμια που διασχίζουν την πόλη και το πάρκο. Από τα φυτά ορισμένα είναι τοπικά, όπως ο ρούσκος (Λαγομηλιά), η δάφνη, η ευφόρμπια, η πρίμουλα, αλλά και ο κισσός, το πυξάρι και η βίγκα. Πολλά από αυτά είναι αυτοφυή. Ιδιαίτερη ανάπτυξη έχουν και οι λονίτσερες (θάμνος με αρωματικά χειμερινά άνθη), η νάνα αγγελική, οι βίγκες, οι μαόνιες και τόσα άλλα… Το αδιάκοπο τραγούδι των πουλιών που κρύβονται στις φυλλωσιές τους μας φτιάχνει τη διάθεση!
Οι εντυπωσιακοί καταρράκτες!
Το νερό της Έδεσσας είναι εξαιρετικό και οι βρύσες του πάρκου σβήνουν τη δίψα μας. Στην άκρη του άλσους, θα σταθούμε στο μεταβυζαντινό εκκλησάκι της Ανάληψης, για να ανάψουμε ένα κερί. Κατηφορίζουμε, ακολουθώντας τον ήχο του νερού ως τον Μεγάλο Καταρράκτη (Κάρανο) που πέφτει εντυπωσιακός από ύψος 70 μ. και μας καθηλώνει με τη δύναμή του! Είναι αναμφίβολα ο «πρωταγωνιστής» του Πάρκου Καταρρακτών. Κλείνουμε τα μάτια κι αναπνέουμε τον ιδιαίτερα ευεργετικό αέρα, που μεταφέρεται με τα σταγονίδια του νερού. Κάτω από την υδάτινη «κουρτίνα» που σχηματίζεται, υπάρχει ένα στενό μονοπάτι από όπου μπορούμε να απολαύσουμε τον εύφορο Εδεσσαϊκό κάμπο να απλώνεται στα «πόδια» μας… Πίσω από τον καταρράκτη υπάρχει ένα μικρό σπήλαιο με μεγάλη γεωλογική αξία. Από το σημείο θέασης, κατεβαίνοντας χαμηλότερα, θα φθάσουμε στον εντυπωσιακό Διπλό Καταρράκτη, με τα πλούσια νερά του. Μετά τη δύση του ηλίου, για δύο ώρες, υπάρχει πρόγραμμα νυχτερινού φωτισμού με τον τίτλο «Φως νερών – φως καταρρακτών». Έκπληξη αποτελεί η μικρή νεράιδα που εμφανίζεται πάνω στο βράχο, όταν εκείνη θέλει!
Μια ιστορία παλιά…
Οι καταρράκτες της Έδεσσας δεν υπήρχαν πάντα με τη σημερινή τους μορφή. Μέχρι τα τέλη του 14ου αι. ο μεγάλος όγκος των νερών συγκρατιόταν στα δυτικά, σε μια μικρή λεκάνη. Έπειτα από σειρά γεωλογικών φαινομένων, τα νερά άρχισαν να περνούν μέσα από την πόλη και να χύνονται θεαματικά από το βράχο της. Περιηγητές του 17ου και 18ου αι. την περιγράφουν ως ένα βράχο απ’ όπου πέφτουν πολλοί καταρράκτες. Ήταν γνωστή και ως «Μάντσεστερ της Ανατολής», εξαιτίας των αξιόλογων υδροκίνητων βιομηχανικών μονάδων της. Η σημερινή γεωλογική μορφή «οριστικοποιήθηκε» στα τέλη του 14ου αι., έπειτα από έναν ισχυρό σεισμό και η εικόνα του πάρκου άλλαξε οριστικά μετά τη μεταφορά των παλιών νεκροταφείων, το 1942, υπό την επίβλεψη του Γερμανού λοχία της Γκεστάπο, Φριτς, που σεβάστηκε την τοπική ταυτότητα του χώρου. Τότε δημιουργήθηκαν, με δομικό υλικό την πουρόπετρα, δύο πισίνες, μονοπάτια, σημεία θέασης και πολλά παρτέρια. Μετά τον πόλεμο, ο χώρος παραδόθηκε στο Δήμο, όπου έμπειροι κηπουροί ανέλαβαν τη φροντίδα του. Το 1953 δημιουργείται το δημοτικό εστιατόριο «Πισίνες», όπου οι Εδεσσαίοι διασκέδαζαν με μουσική και χορό (βαλσάκια, ταγκό, μάμπο…), ενώ το 1960 κατασκευάζονται τα σημεία «Μπελβεντέρε» για εξαιρετική θέα.
Βόλτες με ενδιαφέρον…
Σήμερα, οι καταρράκτες της Έδεσσας αποτελούν ένα θέαμα μοναδικό, γνωστό όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σ’ όλο τον κόσμο. Στο χώρο του πάρκου λειτουργεί Τουριστικό Περίπτερο, για την άμεση εξυπηρέτηση των επισκεπτών, εστιατόρια και καφετέριες.
Στα μονοπάτια του Πάρκου Καταρρακτών συγκαταλέγεται και η λιθόστρωτη διαδρομή προς την Αρχαία Έδεσσα (20’ με τα πόδια) μέσα από μπαξέδες με πολλά παραγωγικά δέντρα και λαχανικά. Το δρομάκι αυτό ήταν τμήμα της αρχαίας Εγνατίας Οδού, που ένωνε την Αρχαία Έδεσσα, την Ακρόπολη της Έδεσσας (συνοικία Βαρόσι) και τη Θεσσαλονίκη ως τις αρχές του 20ού αιώνα.
Σε απόσταση αναπνοής από το Πάρκο Καταρρακτών βρίσκεται η Παλιά Πόλη (Βαρόσι) της Έδεσσας, που μας προσκαλεί να περπατήσουμε στα λιθόστρωτα δρομάκια της… Ατμόσφαιρα από την εποχή της Τουρκοκρατίας, με σπίτια μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, αλλά και από την παλιά βιομηχανική υδροκίνητη ζώνη της Έδεσσας, γνωστή ως «περιοχή των Μύλων». Το Υπαίθριο Μουσείο Νερού με τους νερόμυλους, τα παλιά κτίρια του Παρθεναγωγείου (1877), το Κανναβουργείο, το Νεροτριβείο (μπατάνι), το Σησαμελαιοτριβείο, ο Νερόμυλος «Γιαννάκη», το Ενυδρείο… συμπληρώνουν την εικόνα αυτού του μαγευτικού τόπου, που ποτέ δεν μπορείς να πεις πως τον έμαθες, που διαρκώς σε… προκαλεί να τον ανακαλύπτεις!
Εκδηλώσεις στο Πάρκο Καταρρακτών:
Την περίοδο των Χριστουγέννων οι σύλλογοι της Έδεσσας οργανώνουν χοροεσπερίδες με βάση την τοπική μουσική παράδοση και τα μακεδονικά χάλκινα.
Το Μάιο γίνεται η Ανθοέκθεση φυτών και λουλουδιών, σε συνδυασμό με έκθεση γαστρονομίας και τοπικών προϊόντων. Διοργανώνονται, επίσης, οι αθλητικές εκδηλώσεις «Δρόμοι του Νερού» και «Δρόμοι του Κερασιού».
Για πληροφορίες και ξεναγήσεις θα απευθυνθούμε στο Κέντρο Πληροφόρησης Επισκεπτών (τηλ.: 23810-20300, www.edessacity.gr).
Είναι δυνατή η ιππασία στη βάση των καταρρακτών (Ιππικός Όμιλος Έδεσσας, τηλ.: 6936 825656), καθώς και το ποδήλατο (πληροφορίες: 6972 717972), για βόλτα στο πάρκο ή την πόλη.
Αξίζει να δείτε στην Έδεσσα:
Τη Συνοικία Βαρόσι: Παρθεναγωγείο, Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Ναός Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, Λαογραφικό Μουσείο Έδεσσας.
Την παραδοσιακή συνοικία «Μύλοι»: Υπαίθριο Μουσείο Νερού, Κανναβουργείο, Νερόμυλος του Γιαννάκη.
Τους Καταρράκτες στο ομώνυμο Πάρκο.
Το Ενυδρείο στο Βαρόσι.
Την παλιά βυζαντινή γέφυρα.
Το Γενί Τζαμί.
Το Λαογραφικό Μουσείο.
Τον Αρχαιολογικό χώρο στο Λόγγο.
Τον παραδοσιακό οικισμό Παλαιού Αγίου Αθανασίου.
Τον αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας.
Τους Μακεδονικούς τάφους των Γιαννιτσών.
Τους οικισμούς Αρχαγγέλου και Αετοχωρίου.
Την περιοχή Γκαβαλιώτισσα.
Το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας στο Λόγγο.
Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Αριδαία.
Τη Λίμνη Άγρα – Νησίου – Βρυττών.
Τη Λίμνη Βεγορίτιδα.
Πού θα μείνετε:
«Παραδοσιακός Ξενώνας Χαγιάτι»: 23810-51501, www.hagiati.gr
«Βαρόσι 4 Εποχές»: 2381051440, www.varosi4seasons.gr
«Το Βαρόσι» – Παραδοσιακός Ξενώνας: 23810-21865, varosi.gr
«Ξενοδοχείο Αιγαί» (3 χλμ. από Έδεσσα): 23810-29888, www.aigai-hotel.gr
«Ξενία»: 23810-21898, 29706-8.
« Alpha Hotel»: 23810-22221.
Πού θα φάτε:
Στην Έδεσσα: Στο «Ήρθα & Έδεσσα» για ουζομεζέδες, τσομπλέκι, μπακαλιάρο με πουρέ πατάτας σε πήλινο. Στο «Κανναβουργείο» για διεθνή κουζίνα και ελληνικές γεύσεις, όπως χοιρινό γάστρας ή με δαμάσκηνα. Στους «Καταρράκτες» για τσομπλέκι, μοσχαράκι στάμνας, κότσι χοιρινό στα γάστρα, μοσχαράκι γιουβέτσι στο πήλινο. Στο «Σταθμό» για σουτζουκάκια, μπιφτέκια, ψητά μανιτάρια και μελιτζάνα γεμιστή.
Στον Παλαιό Άγιο Αθανάσιο: Στην ταβέρνα «Καλύβα» για χεράκι αρνίσιο στη γάστρα, μοσχαράκι κοκκινιστό με μελιτζάνες και πρασοτηγανιά. Στην «Τσέγανη» για παραδοσιακό τσομπλέκι. Στην ταβέρνα «Τα Καλά της Αντωνίας» για μοσχαράκι με μελιτζάνες, κεφτεδάκια της Αντωνίας, παστουρμαδόπιτα, κοτομπουρεκάκια και μανιτάρια γεμιστά. Στον «Μύλο» για ζαρκάδι στιφάδο, αγριογούρουνο με κάστανα και χοιρινό στη γάστρα. Στο «Καταφύγιο» για αχνιστές σούπες, φασολάδα και κρεατικά στη γάστρα.
Τι θα αγοράσετε:
Τυρί «μπάτσο», γλυκές κόκκινες πιπεριές (τσούκες), γλυκό κουταλιού κεράσι και βύσσινο, μαρμελάδες, χειροποίητα ζυμαρικά, τσίπουρο, φλογέρες (γλυκά με τραγανό φύλλο και κρέμα) και κρασιά από τα οινοποιεία της περιοχής.
Για την παραδοσιακή γαστρονομία, θα αναζητήσουμε το βιβλίο «Η γευστική παράδοση της Έδεσσας και της περιοχής, στοιχείο του λαϊκού της πολιτισμού», της Καίτης Τζώγα-Βέττα.